Μικρά Ιλιάς

Η Μικρά Ιλιάς ήταν ένα από τα έπη του τρωικού κύκλου που συνέχιζαν τη διήγηση της ομηρικής Ιλιάδος, περιέγραφαν δηλαδή τα γεγονότα του τρωικού πολέμου που συνέβησαν μετά τον θάνατο και την ταφή του Έκτορα. Αποτελείτο από τέσσερα βιβλία και ως συγγραφέας της θεωρούνταν (συνήθως) ο ποιητής του 7ου π.Χ. αιώνα Λέσχης ο Μυτιληναίος.

Υπήρχαν όμως και αρχαίοι συγγραφείς που απέδιδαν τη Μικρά Ιλιάδα σε άλλους ποιητές. Ο Ησύχιος ο Μιλήσιος[1] και ο Ψευδο-Ηρόδοτος[2] την αναφέρουν ως έργο του Ομήρου· ενώ κάποιοι άλλοι, όπως μας πληροφορεί ένας αρχαίος σχολιαστής, την απέδιδαν στον Θεστορίδη τον Φωκαέα, ή τον Κιναίθωνα τον Λακεδαιμονίο, ή ακόμη τον Διόδωρο τον Ερυθραίο.[3]

Περιεχόμενο της "Μικράς Ιλιάδος"

Σύμφωνα με τη "Χρηστομάθεια" του Πρόκλου, η Αιθιοπίς (το προηγούμενο της Μικράς Ιλιάδος έπος) τελείωνε με τη διαμάχη Αίαντα και Οδυσσέα για το ποιος ήταν πιο άξιος να πάρει την πανοπλία και τα όπλα του φονευθέντος από τον Πάρη Αχιλλέα.

Η αυτοκτονία του Αίαντα
(λεπτομέρεια από ετρουσκικό αγγείο)
• Στη Μικρά Ιλιάδα τα όπλα, μετά από παρέμβαση της Αθηνάς, είχαν ήδη δοθεί στον Οδυσσέα. Ο Αίας έχανε τα λογικά του και επιτίθονταν στο κοπάδια του στρατεύματος κατασφάζοντας τα. Αργότερα συνερχόταν και ντροπιασμένος αυτοκτονούσε.

• Ο Οδυσσέας εν τω μεταξύ αιχμαλώτιζε σε ενέδρα τον Έλενο, τον μάντη γιο του Πριάμου, και μάθαινε απ' αυτόν ότι η Τροία θα καταλαμβανόταν μόνον όταν οι Αχαιοί χρησιμοποιούσαν το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή, τα οποία κατείχε ο Φιλοκτήτης. Ο Διομήδης πήγαινε να βρει τον Φιλοκτήτη στη Λήμνο (όπου οι Αχαιοί τον είχαν εγκαταλείψει πριν δέκα χρόνια, όταν κακοφόρμισε η πληγή που είχε από δάγκωμα φιδιού), και τελικά τον έπειθε να έρθει μαζί του στην Τροία. Ο γιατρός Μαχάων θεράπευε τον Φιλοκτήτη και αυτός αρίστευε στη μάχη σκοτώνοντας σε μονομαχία τον Πάρη. Ο Μενέλαος έπαιρνε τότε εκδίκηση ακρωτηριάζοντας το πτώμα του Πάρη, αλλά τελικά οι Τρώες κατόρθωναν να το μεταφέρουν στην Τροία και να το ενταφιάσουν. Μετά την ταφή ο Δηίφοβος, ένας άλλος γιος του Πριάμου, παντρευόταν την Ελένη.[4]

• Ο Οδυσσέας έφερνε από τη Σκύρο τον γιο του Αχιλλέα τον Νεοπτόλεμο και του έδινε τα όπλα του πατέρα του. Ο Νεοπτόλεμος σκότωνε τον βασιλιά της Μυσίας Ευρύπυλο, τον γιό του Τηλέφου, που είχε έρθει να βοηθήσει τους Τρώες, και αυτοί κλείνονταν στα τείχη της πόλης τους.

• Ο Επειός κατασκεύαζε με τις συμβουλές της Αθηνάς τον Δούρειο Ίππο, ενώ ο Οδυσσέας μεταμφιεσμένος εισερχόταν στην Τροία για να την κατασκοπεύσει. Εκεί συναντούσε την Ελένη, η οποία τον αναγνώριζε και συνωμοτούσε μαζί του. Ο Οδυσσέας επέστρεφε στα πλοία, αφού πρώτα σκότωνε αρκετούς Τρώες. Αργότερα, ξαναέμπαινε μυστικά στην πολιορκημένη πόλη, μαζί με τον Διομήδη αυτήν τη φορά, και έκλεβαν το Παλλάδιον, το άγαλμα που προστάτευε την Τροία.

Ο Φιλοκτήτης στη Λήμνο
(αττικό αγγείο του 5ου π.Χ. αιώνα,
Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης)
• Τελικά, οι καλύτεροι πολεμιστές των Ελλήνων κρύβονταν μέσα στον Δούρειο Ίππο. Οι υπόλοιποι αφού έκαιγαν τις σκηνές, διέλυαν το στρατόπεδο και επιβιβάζονταν στα πλοία προσποιούμενοι ότι τάχα λύουν την πολιορκία και αναχωρούν. Στην πραγματικότητα κρύβονταν πίσω από την Τένεδο καραδοκώντας. Οι Τρώες έπεφταν στην παγίδα και αφού γκρέμιζαν ένα μέρος του τείχους, οδηγούσαν τον Δούρειο Ίππο μέσα στην πόλη γιορτάζοντας το δήθεν τέλος του πολέμου.

Στο σημείο αυτό, κατά τη "Χρηστομάθεια", τελείωνε η διήγηση της Μικράς Ιλιάδος. Η περίληψη όμως του έπους από τον Πρόκλο φαίνεται πως ήταν αρκετά ελλιπής. Όπως προκύπτει και από τα αποσπάσματα που σώθηκαν[5], η Μικρά Ιλιάς στην πραγματικότητα κάλυπτε ένα μεγάλο φάσμα γεγονότων του τρωικού πολέμου, στα οποία περιλαμβανόταν η άλωση της Τροίας και ο διαμοιρασμός των λαφύρων. Κάλυπτε δηλαδή και επεισόδια του πολέμου που πραγματευόταν η Αιθιοπίς και η Ιλίου Πέρσις. Ο Πρόκλος βέβαια δεν είχε άμεση πρόσβαση στα έπη του τρωικού κύκλου. Στην εποχή του τα έπη αυτά είχαν μάλλον προ πολλού χαθεί· αντλούσε τις πληροφορίες του από έργα προγενεστέρων του μυθογράφων και γραμματικών.[6]

Αποσπάσματα

Η Μικρά Ιλιάς φαίνεται πως υιοθετούσε ορισμένες εκδοχές των μύθων που έρχονταν σε αντίθεση με την επικρατούσα παράδοση ή με τις εκδοχές που εμφανίζονται σε άλλα έπη του τρωικού κύκλου, όπως λόγου χάριν στην Ιλίου Πέρσιν

Διαβάζουμε έτσι σε ένα από τα σωθέντα αποσπάσματα, ότι ο Νεοπτόλεμος αιχμαλώτισε τον Αινεία και τον οδήγησε στα πλοία ως "γέρας έξοχον", "έπαθλο ανώτερο απ' όλων των άλλων Δαναών".[7] Αντίθετα, στην Ιλίου Πέρσιν ο Αινείας, μετά την επιπόλαια απόφαση των Τρώων να μεταφέρουν τον Δούρειο Ίππο μέσα στη πόλη, διαισθανόμενος την επικείμενη καταστροφή κατέφευγε με του δικούς του στην Ίδη. Σύμφωνα δε με μια μεταγενέστερη παράδοση συγκέντρωσε αργότερα τους εναπομείναντες Τρώες και ίδρυσε μια καινούργια πόλη, ή -άλλη εκδοχή- κατέφυγε με τους δικούς του στην Ιταλία.

Ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον Πρίαμο
χτυπώνοντας τον με το σώμα του Αστυάνακτα
(αττικός αμφορέας, Βρεττανικό Μουσείο)
Στο ίδιο απόσπασμα διαβάζουμε ακόμη ότι ο Νεοπτόλεμος αρπάζοντας από το πόδι τον Αστυάνακτα μέσα από την αγκαλιά της παραμάνας του τον πέταξε κάτω από τα τείχη της Τροίας σκοτώνοντάς τον· ενώ στην Ιλίου Πέρσιν είναι ο Οδυσσέας που προβαίνει στη φρικαλέα αυτή πράξη.
(Σε ένα αγγείο της αρχαϊκής εποχής ο φόνος του Αστυάνακτα παρουσιάζεται ακόμη πιο αποτρόπαιος: Βλέπουμε τον Νεοπτόλεμο να σκοτώνει τον Πρίαμο πάνω στο βωμό του Ερκείου Διός χρησιμοποιώντας ως φονικό ρόπαλο το σώμα του μικρού Αστυάνακτα.)

Ανάμεσα στους στίχους της Μικράς Ιλιάδος που σώθηκαν περιλαμβάνονται και οι δύο εναρκτήριοι στίχοι του έπους:
         Ἴλιον ἀείδω καὶ Δαρδανίην εὔπωλον,
         ἧς πέρι πόλλα πάθον Δαναοὶ θεράποντες Ἄρηος.
         [Ψάλλω το Ίλιον και τη Δαρδανία με τα λαμπρά άλογα
         όπου πολλά έπαθαν οι Δαναοί, οι ακόλουθοι του Άρη.]
 Χρήστος Μπελόπουλος     


Σημειώσεις
 
1. M. West, Homeric Hymns. Homeric Apocrypha. Lives of Homer, p.430, Loeb Classical Library 496, Harvard University Press, 2003.

2. Ψευδο-Ηρόδοτος, Περὶ τῆς τοῦ Ὁμήρου γενέσιος καὶ βιοτῆς, 16.

3. M. West, Greek Epic Fragments: From the Seventh to the Fifth Centuries BC, p. 128, Loeb Classical Library 497, Harvard University Press, 2003.
• Ιωάννης Τζέτζης: "Ἰλιάς ... Ὁμήρου δὲ, πρὸς ἀντιδιαστολήν τῶν μικρῶν Ἰλιάδων· καὶ γὰρ Λέσχης Πυρραίος, Κιναίθων τὲ τις Λακεδαιμόνιος, καὶ ὁ Ἐρυθραῖος Διόδωρος, Τρυφιόδωρος τε καὶ Κόϊντος ὁ Σμυρναῖος, καὶ ἕτεροι, Ἰλιάδας συγγεγραφήκεσαν".
("Εις την Ομήρου Ιλιάδα εξήγησης Ιωάννου γραμματικού του Τζέτζου" σελ. 45 [257], στο: Liber de metris poeticis ; Joannis Tzetzae Exegesis in Homeri Iliadem ; Primum edidit et indices addidit Godofredus Hermannus, Weigel, 1812.)

4. R. Westphal, Scriptores metrici graeci (1866), "Πρόκλου χρηστομαθίας γραμματικής β' ", σελ.238-239.

5. Ομηρικά - Επικός κύκλος, "Μικρά Ιλιάς" (αρχαίο κείμενο και νεοελληνική απόδοση), σελ. 110-121, εκδ. Κάκτος, 2005.
•  M. West, Greek Epic Fragments…, ό.π., "The Little Iliad, Testimonia and Fragments", p. 118-143.

6. A. Lesky, Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 135, εκδ. Κυριακίδη, 2011.

7. Ομηρικά - Επικός κύκλος, ό.π., σελ. 117.
 



Το κείμενο της "Χρηστομάθειας" για τη "Μικρά Ιλιάδα"

… …
"Ο θάνατος του Αίαντα"
Αντόνιο Τζάνκι
(Antonio Zanchi, 1631-1722)
Ἑξῆς δ᾿ ἐστὶν Ἰλιάδος μικρᾶς βιβλία τέσσαρα Λέσχεω Μυτιληναίου, περιέχοντα τάδε·

ἡ τῶν ὅπλων κρίσις γίνεται καὶ Ὀδυσσεὺς κατὰ βούλησιν Ἀθηνᾶς λαμβάνει, Αἴας δὲ ἐμμανὴς γενόμενος τήν τε λείαν τῶν Ἀχαιῶν λυμαίνεται καὶ ἑαυτὸν ἀναιρεῖ.
μετὰ ταῦτα Ὀδυσσεὺς λοχήσας Ἕλενον λαμβάνει καὶ, χρήσαντος περὶ τῆς ἁλώσεως τούτου Διομήδης ἐκ Λήμνου Φιλοκτήτην ἀνάγει. ἰαθεὶς δὲ οὗτος ὑπὸ Μαχάονος καὶ μονομαχήσας Ἀλεξάνδρῳ κτείνει καὶ τὸν νεκρὸν ὑπὸ Μενελάου καταικισθέντα ἀνελόμενοι θάπτουσιν οἱ Τρῶες.

"Ο θάνατος του Αστυάντακτα"
Ανδρομάχη, Αστυάνακτας
Πύρρος (Νεοπτόλεμος)
Εντουάρ Τεοφίλ Μπλανσάρ
(Eduard Theophile Blanchard,
1844-1879)
μετὰ δὲ ταῦτα Δηΐφοβος Ἑλένην γαμεῖ· καὶ Νεοπτόλεμον Ὀδυσσεὺς ἐκ Σκύρου ἀγαγὼν τὰ ὅπλα δίδωσι τὰ τοῦ πατρός· καὶ Ἀχιλλεὺς αὐτῷ φαντάζεται. Εὐρύπυλος δὲ ὁ Τηλέφου ἐπίκουρος τοῖς Τρωσὶ παραγίνεται, καὶ ἀριστεύοντα αὐτὸν ἀποκτείνει Νεοπτόλεμος. καὶ οἱ Τρῶες πολιορκοῦνται· καὶ Ἐπειὸς κατ᾿ Ἀθηνᾶς προαίρεσιν τὸν Δούρειον Ἵππον κατασκευάζει.

Ὀδυσσεὺς δὲ αἰκισάμενος ἑαυτὸν κατάσκοπος εἰς Ἴλιον παραγίνεται καὶ ἀναγνωρισθεὶς ὑφ᾿ Ἑλένης περὶ τῆς ἁλώσεως τῆς πόλεως συντίθεται, κτείνας τέ τινας τῶν Τρώων ἐπὶ τὰς ναῦς ἀφικνεῖται· καὶ μετὰ ταῦτα σὺν Διομήδει τὸ Παλλάδιον ἐκκομίζει ἐκ τῆς Ἰλίου.

ἔπειτα εἰς τὸν Δούρειον Ἵππον τοὺς ἀρίστους ἐμβιβάσαντες τάς τε σκηνὰς καταφλέξαντες, οἱ λοιποὶ τῶν Ἑλλήνων εἰς Τένεδον ἀνάγονται· οἱ δὲ Τρῶες τῶν κακῶν ὑπολαβόντες ἀπηλλάχθαι, τόν τε Δούρειον Ἵππον εἰς τὴν πόλιν εἰσδέχονται, διελόντες μέρος τι τοῦ τείχους, καὶ εὐωχοῦνται ὡς νενικηκότες τοὺς Ἕλληνας.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *